Inngildingarstefna Landskrifstofu Erasmus+

Markmið Landskrifstofu Erasmus+ á Íslandi er að opna huga fólks og auka víðsýni þess. Hlutverk stefnunnar er að hvetja starfsfólk Landskrifstofu, umsækjendur og styrkþega til að sjá mikilvægi inngildingar og fjölbreytileika í lífi og starfi. Með því að temja sér inngildandi hugarfar og taka virkan þátt í inngildingu er það ósk Landskrifstofu að inngilding verði að eðlilegum og hverdagslegum hluta í lífi og hugarfari fólks í íslensku samfélagi. 

Evrópustefna

Inngilding (e. inclusion) er lykilþáttur í stefnu Erasmus+ og European Solidarity Corps sem Landskrifstofan vinnur eftir. Markmið Landskrifstofu er að stuðla að því að unnið sé eftir sömu gildum í verkefnum sem áætlunin styrkir á Íslandi og í samvinnu við íslenska aðila. Landskrifstofa Erasmus+ starfar innan Rannsóknamiðstöðvar Íslands sem er opinber stofnun. Í því hlutverki telur Landskrifstofan mikilvægt að sýna samfélagslega ábyrgð og stuðla að því að tækifærin sem Erasmus+ og European Solidarity Corps bjóða upp á séu opin og aðgengileg öllum. Í Evrópustefnunni er taldir upp níu ólíkir þættir sem ná yfir ástæður sem geta réttlætt aukinn stuðning við þátttakendur. Ýtarlegri lýsingu á þessum þáttum má finna hér á vef Landskrifstofunnar, en þættirnir eru fötlun, veikindi, hindranir tengdar menntakerfinu, menningarmunur, félagslegar hindranir, efnahagslegar hindranir, hindranir vegna mismununar og landfræðilegar hindranir. 

Íslenskt samhengi

Skortur á sýnileika fólks úr viðkvæmum hópum í íslensku samfélagi gerir það að verkum að einstaklingar sem tilheyra hópnum átta sig oft ekki á þeim tækifærum sem þeim stendur til boða í gegnum áætlanirnar, eða gera ekki tilkall til þeirra vegna þess að þau telja tækifærin ekki eiga við um þau sjálf. Á sama tíma geta verkefnisstjórar verið ómeðvitaðir um hvaða þættir í skipulagningu verkefna geta verið útilokandi fyrir einstaklinga úr ákveðnum hópum eða stuðla ekki að fullri þátttöku þeirra.

Á Íslandi er engin alhliða stefna um inngildingu en lög um jafna meðferð á vinnumarkaði óháð kynþætti, þjóðernisuppruna, trú, lífsskoðun, fötlun, skertri starfsgetu, aldri, kynhneigð, kynvitund, kyneinkennum eða kyntjáningu tóku gildi 1. september 2018. Með þessi lög að leiðarljósi, ásamt lögum um jafna stöðu kynjanna, telur Landskrifstofan mikilvægt að inngilding sé fléttuð inn í starf skrifstofunnar og verkefni á vegum áætlunarinnar á virkari hátt.

Við gerð inngildingarstefnunnar kortlagði landskrifstofan sérstaka áhersluhópa fyrir tímabilið 2021-2027. Samkvæmt kortlagningu Landskrifstofunnar árið 2021 var eftirfarandi listi tekinn saman sem sérstakir áhersluþættir er viðkemur inngildingu. Kortlagningin fól í sér yfirferð á tölfræði um þátttakendur auk reynslu starfsfólks landskrifstofunnar af samtölum við styrkþega og vitneskju um stofnanir, samtök og einstaklinga sem síður taka þátt í áætlununum. 

Nemendur með börn

Á Íslandi er algengara en gengur og gerist sunnar í Evrópu að fólk stundi nám eftir að það eignast börn, eða að einstæðir foreldrar stundi nám. Mikilvægt er að þessi hópur fái sömu tækifæri og aðrir nemendur til að taka þátt í áætluninni. Vegna framfærslukostnaðar geta þessir einstaklingar upplifað að dvöl erlendis sé ekki á færi þeirra. Til þess að tryggja að þessi hópur taki þátt er mikilvægt að koma upplýsingunum á framfæri um þá styrki og þátttökumöguleika sem standa hópnum til boða en í háskólahluta er nú til að mynda hægt að fá viðbótarstyrk fyrir fólk með börn á framfæri.

Fólk af erlendum uppruna

Fjöldi fólks af erlendum uppruna hefur aldrei verið meiri á Íslandi en í dag eru u.þ.b. 22% þeirra sem hér búa innflytjendur, önnur kynslóð innflytjenda og fólk með eitt erlent foreldri (sjá vef Hagstofunnar). Rannsóknir benda til að fólk af erlendum uppruna hafi ekki sömu tækifæri á vinnumarkaði á Íslandi, jafnvel þegar menntunarstig þeirra er hátt, og að upplýsingamiðlun til hópsins sé almennt ábótavant. Ungt fólk með innflytjendabakgrunn er einnig síður líklegt til að taka þátt í æskulýðs- og íþróttastarfi. Til þess að tryggja inngildingu þeirra í verkefnum áætlunarinnar er mikilvægt að styrktækifærum sé komið á framfæri við þau, upplýsingar séu aðgengilegar á fleiri tungumálum en á íslensku og að kynningarefni endurspegli fjölbreyttan markhóp. Auk þess er mikilvægt að verkefnisstjórar séu meðvitaðir um fjölbreytileika þátttakenda og að þörfum fólks með ólíkan bakgrunn sé mætt í verkefnum til að tryggja virka þátttöku þeirra. 

NEET hópur

Nýlegar rannsóknir á Íslandi sýna fram á erfiða stöðu fólks sem fellur undir NEET hópinn (e. not in education, employment or training). Í þessum hópi er nokkuð hátt hlutfall ungra einstæðra foreldra, ungra karla og ungs fólks með erlendan bakgrunn, þá sérstaklega ungra kvenna með innflytjendabakgrunn. Það er mat Landskrifstofunnar að erfitt hafi reynst að ná til þessa hóps hingað til en að þátttaka hans í verkefnum áætlunarinnar gæti stuðlað að aukinni virkni hans í samfélaginu. Markmið Landskrifstofu er að gæta þess sérstaklega að upplýsingar nái til þessa hóps.⁴

Fatlanir og heilsa

Inngildingarstefnur hafa lengi miðað að því að auka tækifæri fatlaðs fólks og þótt áhersla hafi nú þegar verið lögð á að virkja samtök fatlaðra í Erasmus+ áætluninni má gera mun betur. Áfram verður það því að leiðarljósi að veita fötluðum jöfn tækifæri í áætluninni. Nýlegar rannsóknir á Íslandi sýna fram á erfiða stöðu fólks með fatlanir, en úr þeim hópi eiga tæplega átta af hverjum tíu erfitt eða frekar erfitt með að ná endum saman. Sömuleiðis standa einstæðir foreldrar með fötlun og einhleypt fatlað fólk höllum fæti fjárhagslega. Mörg þeirra finna fyrir félagslegri einangrun og meirihluti finnur fyrir fordómum.⁵ Markmið Landskrifstofu er að auka upplýsingagjöf til þessa fólks og styðja betur við þau sem hafa áhuga á að taka þátt í áætluninni. Í ljósi þeirrar vitundarvakningar sem hefur átt sér stað um andlega heilsu telur Landskrifstofa einnig nauðsynlegt að vekja sérstaka athygli á þeim stuðningi sem áætlunin býður upp á vegna líkamlegra sem og andlegra veikinda. 

Landfræðileg staðsetning

Vegna landfræðilegrar legu eiga Íslendingar almennt erfiðara um vik að ferðast milli landa en þátttakendur frá öðrum löndum Evrópu. Í mörgum tilvikum eru engin bein flug í boði og því verður oft að millilenda eða taka lest seinni hluta leiðarinnar. Þetta gerir það að verkum að ferðatími til og frá Íslandi er oft langur.

Auk þessa eru vegalengdir innanlands og fjarlægðir milli þéttbýliskjarna yfirleitt miklar, almenningssamgöngur af skornum skammti og margir vegir varasamir um vetur. Þótt stundum sé boðið upp á millilandaflug frá Akureyri og Egilsstöðum fer flest alþjóðleg flugumferð um Keflavíkurflugvöll. Þar sem innanlandsflug fer um flugvöllinn í Reykjavík, og er kostnaðarsamt, upplifa margir þátttakendur frá landsbyggðinni tímafrek og dýr ferðalög sem hindrun til þátttöku.

Þetta getur einnig gert það að verkum að þau sæki síður um styrki þar sem þau telja þá ekki eiga við um sig, eða telja möguleika sína á að komast í verkefni takmarkaðri en íbúa höfuðborgarsvæðisins. Markmið Landskrifstofu er að koma á framfæri auknum ferðastyrkjum og huga sérstaklega að landsbyggðinni í kynningarmálum.

Inngildingarstefna Landskrifstofu Erasmus+

Inngilding skal ávallt vera rauður þráður sem Landskrifstofa Erasmus+ vinnur eftir. Stefna Landskrifstofu er sú að eftir fimm ár muni sjást mælanleg aukning á áherslum á inngildingu í fjölbreyttum hópi þátttakenda og á fjölda inngildingarverkefna. Landskrifstofa stefnir að því að auka vitund styrkþega um mikilvægi inngildingar og fjölbreytileika í þeirra starfi og benda á styrkjamöguleika til að auðvelda þátttöku í Erasmus+ og European Solidarity Corps. 

Aðgerðaráætlun skal uppfærð af inngildingarteyminu árlega. Stefnan skal endurskoðuð á tveggja ára fresti og uppfærð eftir þörfum. Inngildingarteymi samanstendur af inngildingarfulltrúa og inngildingarteymi. Æskilegt er að inngildingarteymi sé skipað starfsfólki úr ólíkum hlutum landskrifstofunnar. 

Starfsemi stofnunarinnar

Markmið inngildingarstefnu Landskrifstofu Erasmus+ er að hafa góð áhrif á almennt starf stofnunarinnar (Rannís), enda eigi starfsmannastefna og jafnréttisstefna Rannís að taka mið af inngildingu.

Hvetja skal til reglulegrar og skilvirkrar fræðslu á sviði inngildingar, með viðeigandi fræðsluaðilum. Slík fræðsla skal ná til alls starfsfólks stofnunarinnar. 

Kynningarmál

Kynningarefni og textar séu inngildandi. Allt efni sé aðgengilegt á vefsíðum stofnunarinnar og aðgengi miði við tæknilausnir hvers tíma. Efni sé uppfært eftir því sem við á.

Margt fólk veit ekki af tækifærum sem felast í Erasmus+ og ESC. Landskrifstofa ætti að vera meðvituð um það í hvívetna. Landskrifstofa skal kynna tækifærin fyrir verkefnisstjórum annars vegar og þátttakendum hins vegar. Ekki má telja það víst að fólk sem mætir hindrunum í samfélaginu taki þátt í almennum kynningum um Erasmus+ og því þarf Landskrifstofa að leitast við að ná til þess með öðrum leiðum eins og við á. Á hverju ári tímabilsins verður lögð áhersla á að ná til einhvers af áhersluhópum landskrifstofunnar, með því að lyfta sérstaklega verkefnum sem snerta þann hóp og með virku samtali við samtök sem starfa með þeim hóp. Huga ber einnig að kynningum fyrir samfélagið í víðara samhengi eins og t.d. að ná til foreldra ungs fólks sem gætu stutt ungmennin sín í því að taka fyrstu skref.

Vekja skal athygli samfélagsins á ávinningnum sem felst í inngildingarverkefnum og ýta þannig undir að fleiri slík verkefni verði sett á fót.  

Samskipti

Í samskiptum skal starfsfólk hafa í huga hvernig það ávarpar viðmælendur, með tilliti til kyns og tungumála. Starfsfólk svari á því tungumáli sem viðmælandi notar nema um annað sé beðið. Ekki skal gera ráð fyrir kyni fólks eða tungumálakunnáttu (eða skort á henni) út frá nöfnum þess. Starfsfólk er hvatt til þess að skrá persónufornöfn er það kýs að nota sjálft í undirskrift tölvupósts. Þetta sé gert til þess að sýna að ekki eigi að gera ráð fyrir kyni fólks út frá nöfnum og um leið viðurkenna rétt fólks til sjálfsskilgreiningar. 

Aðgengismál

Hvetja skal til samtals um aðgengismál á skrifstofum stofnunarinnar með reglubundnum hætti, t.d. hvað varðar aðgengi milli hæða, í eldhús og á salerni. Einnig skal huga að hlutlausri merkingu salernisaðstöðu. Tryggja skal aðgengi á viðburðum Landskrifstofunnar og notast við gátlista um aðgengi. 

Stuðningur við styrkþega

Landskrifstofa skal styðja verkefnisstjóra við að koma upplýsingum áfram til markhópa. Landskrifstofa heldur námskeið og vinnustofur til að auka þekkingu og skilning verkefnisstjóra á inngildingarverkefnum. Verkefnisstjórum sé gert það ljóst að til þess að verkefni séu talin inngildandi þurfi að sýna fram á inngildingu og virkni þátttakenda í verkefni, sem og í hönnun og framkvæmd verkefnisins. Verkefnisstjórar skulu minntir á að inngilding skuli höfð að leiðarljósi í öllum verkefnum.

Landskrifstofa skuli stuðla að aukinni fræðslu fyrir matsfólk umsókna, til að auka skilning á hvað felst raunverulega í inngildingarverkefnum. Verkefnisstjórar ættu að fá hvatningu og leiðbeiningar til að tryggja aðgengi í verkefnum og viðburðum sem styrkt eru af áætluninni..

Aðgerðaráætlun

Kafli 1 - Að inngilding verði hluti af allri starfsemi landskrifstofu.

1.1. Markmið: Starfsfólk Landskrifstofu sé leiðandi í inngildandi hugarfari, taki þátt í námskeiðum og eigi virkt samtal sín á milli um inngildingu

1.2 Kynningar taki mið af inngildingu og nái til fleiri áhersluhópa.

1.3 Aðgengi verði tryggt

Kafli 2 - Að styðja við umsækjendur og styrkþega.

2.1 Markmið: Styrkþegar verði meðvitaðir um inngildingartækifæri í áætluninni og auki vægi inngildingar í verkefnum sínum.

2.2 Markmið: Fræðsla og námskeið fyrir styrkþega/umsækjendur.

2.3 Markmið: Fræða matsfólk um inngildingu.

Kafli 3 - Að auka þátttöku viðkvæmra hópa í Erasmus+ og European Solidarity Corps

3.1. Markmið: Ná til þeirra sem síður sækja í Erasmus+. Þetta gildir um alla áhersluhópa sem standa höllum fæti, þ.e. vegna fötlunar, veikinda, hindrana í menntakerfinu, menningarmunar, félagslegra hindrana, efnahagslegra hindrana, hindrana vegna mismununar og landfræðilegra hindrana samkvæmt skilgreiningum Erasmus+.

3.2. Markmið: Að leggja sérstaka áherslu á einn hóp á ári til að fá fleiri þátttakendur úr þeim hópi inn í áætlanir Erasmus+ og European Solidarity Corps

Kafli 4 - Samfélagsleg ábyrgð